Σάββατο, Ιουνίου 27, 2009

Απειλητική δυσφορία

«Εμείς οι Έλληνες χρωστάμε πολλές ευχαριστίες στους ξένους επιστήμονες οι οποίοι επιδόθηκαν με αξιοσημείωτη αφοσίωση στο κοπιώδες έργο της επίλυσης του αινίγματος γραφής και γλώσσας, στην οποία είναι γραμμένα τα πανάρχαια αρχεία των προπατόρων μας που βρέθηκαν στην ιερή γη της Πατρίδας μας.» Πρόκειται για σχόλιο κάποιου έλληνα επιστήμονα, το οποίο ο γλωσσομαθής Βέντρις είχε προσέξει και μεταφράσει στα αγγλικά. Μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β «παρακολουθούσε», όπως γράφει ο βιογράφος του Άντριου Ρόμπινσον, «τον εθνικιστικό τόνο κάποιων αντιδράσεων με ελαφριά θυμηδία»*.

Είναι διαδεδομένη στη χώρα μας η παρεξήγηση ότι οι ξένοι που ασχολούνται με την ελληνική (ή ελλαδική) αρχαιότητα υιοθετούν τη δική μας, εθνοκεντρική οπτική σε αυτά τα θέματα. Βλέπουμε τους καρπούς της εργασίας τους όχι τόσο σαν επιστημονική συνεισφορά, όσο σαν φιλελληνική προσφορά - εξ ου και οι αφελείς εκφράσεις ευγνωμοσύνης, όπως του έλληνα καθηγητή που διασκέδασε άθελά του τον Βέντρις. Αναρωτιέμαι αν εκείνος θα ξαναγελούσε ή θα θύμωνε ακούγοντας κάποιους τωρινούς εθνικιστές να τον επικαλούνται ενάντια στο «επιστημονικό κατεστημένο» που δεν τους κάνει τη χάρη να ανακηρύξει ελληνική και τη Γραμμική Α. «Τα ίδια έλεγαν και για τη Γραμμική Β, μέχρι που τους έβαλε τα γυαλιά ένας ερασιτέχνης», είναι το γνωστό «αποστομωτικό» τους επιχείρημα. Πέρα από το γεγονός όμως ότι και ο ίδιος ο Βέντρις (που, ασφαλώς, δεν ήταν κανένας άσχετος με το αντικείμενο) απέρριπτε αρχικά την ελληνική λύση, ένας από τους λόγους που έφτασε τελικά εκεί ήταν ότι βασίστηκε στην υπόθεση των δύο ξεχωριστών γλωσσών. Έχοντας επηρεαστεί από μελέτες άλλων σημαντικών ερευνητών (όπως του Έμετ Μπένετ για τα διαφορετικά συστήματα μέτρησης των δύο Γραμμικών) εγκατέλειψε την αρχική του θέση ότι η Γραμμική Β απέδιδε την ίδια γλώσσα με τη Γραμμική Α και κινήθηκε προς τα ελληνικά αναζητώντας, ακριβώς, μια δεύτερη, εξω-κρητική γλώσσα. Αυτά μάλλον δεν είναι γνωστά στους υποστηρικτές της «ελληνικότητας» της μινωικής γραφής. Η εντύπωση, γενικότερα, ότι οι Μινωίτες ήταν ένα ελληνόφωνο και καθ’ όλα ελληνικό φύλο οφείλεται τόσο στην ελλιπή ενημέρωση για το θέμα (τις γλωσσικές, αρχαιολογικές κ.α. παραμέτρους του), όσο και σε μια αδυναμία ή απροθυμία να γίνει αντιληπτό ότι υπήρξαν και προελληνικοί ελλαδικοί πολιτισμοί.

Τα παραπάνω τα είχα γράψει σαν εισαγωγή σε ένα σημείωμα που ετοιμάζω για αστήρικτες «ελληνοκεντρικές» θέσεις του καθηγητή γενετικής κ. Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη (με τον οποίο είχα ασχοληθεί και παλιότερα). Ο κ. Τριανταφυλλίδης δείχνει να «εξελληνίζει» με εντυπωσιακή άνεση προγενέστερους πληθυσμούς και πολιτισμούς – και ο μινωικός δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Θα δημοσιεύσω την κριτική σε λίγες μέρες. Συνέβη πρόσφατα, ωστόσο, ένα σχετικό περιστατικό που αξίζει να σχολιαστεί. Πληροφορούμαστε, συγκεκριμένα, τις «αντιδράσεις [που] προκάλεσε στην Κρήτη η δημόσια τοποθέτηση ανώτερης υπαλλήλου - αρχαιολόγου του υπουργείου Πολιτισμού αλλά και ενός συναδέλφου της ιδιώτη, οι οποίοι αμφισβήτησαν ευθέως την ελληνικότητα των Μινωιτών εμφανίζοντάς τους ως... απογόνους των Σημιτών, Εβραίων». Πρόκειται για την κ. Μεταξία Τσιποπούλου, διευθύντρια του Εθνικού Αρχείου Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, και τον κ. Κωστή Χρηστάκη. Τα περί εβραϊκής καταγωγής των Μινωιτών μάλλον αποτελούν «ερμηνεία» της δήλωσης του κ. Χρηστάκη (για την ακριβή μεταφορά της οποίας, πάντως, αμφιβάλλω) ότι: «Είτε αρέσει είτε δεν αρέσει σε κάποιους, οι Μινωίτες ήταν σημιτικό φύλο». Αν το είπε έτσι ο κ. Χρηστάκης, δεν είχε δίκιο, καθώς η άποψη που επικρατεί είναι ότι οι Μινωίτες (όπως και οι πρώτοι, νεολιθικοί κάτοικοι του νησιού) ήρθαν από την Ανατολία. Το ότι, ωστόσο, δεν ήταν σημιτικό φύλο, προφανώς δεν σημαίνει ότι ήταν ελληνικό. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι ο μινωικός πολιτισμός συγκαταλέγεται -από γλωσσικής, και όχι μόνο, πλευράς- στους προελληνικούς.

Διαβάζουμε ότι όταν η κ. Τσιποπούλου «είπε ευθέως ότι οι Μινωίτες δεν ήταν Έλληνες», ο παρευρισκόμενος πρώην βουλευτής κ. Δημήτρης Σαρρής αντέδρασε αμέσως, κάνοντας λόγο «για διαστρέβλωση της Ιστορίας». Φυσικά, «ο ίδιος, βαθύς γνώστης της Ιστορίας», σε σχετικό του άρθρο «υπεραμύνεται της ελληνικότητας της Κρήτης και των Μινωιτών καταχωρώντας αποδεικτικά ιστορικά ντοκουμέντα από τη μυθολογία» κτλ. Συνδέει δε την απόρριψη της «ελληνικότητας» του μινωικού πολιτισμού ακόμα και με σκοτεινούς κύκλους «που κατά καιρούς εμφανίζονται και ομιλούν για δήθεν ανεξαρτησία της Κρήτης από την Ελλάδα»! Εκφράζει, τέλος, τη λύπη του «για τη δημοσιοποίηση τέτοιων θέσεων και απόψεων. Όταν μιλάμε για την Ιστορία θα πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί, και ιδιαίτερα όταν κάποιος είναι ανώτερος κρατικός υπάλληλος». Βλέπουμε άλλωστε, θα συμπλήρωνα εγώ, πώς μπορεί να μπλέξει ένας επιστήμονας και κρατικός υπάλληλος όταν υπερασπίζεται «απρόσεκτα» κάποια βασικά δεδομένα της επιστήμης του.

Αν έχουμε φτάσει στο σημείο να ζητείται από ειδικούς να αυτολογοκρίνονται προκειμένου να μην προκαλούν «δυσφορία» (όπως γράφει δυο-τρεις φορές ο αρθρογράφος) σε αδαείς με εθνικές υπερευαισθησίες, αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι ανησυχίες για την ανάπτυξη του «ελληνοκεντρικού» φαινομένου κάθε άλλο παρά αβάσιμες είναι. Καταρτισμένοι επιστήμονες με σημαντικό έργο (όπως φαίνεται να είναι π.χ. η κ. Τσιποπούλου) δέχονται υποδείξεις, επιθέσεις και συκοφαντίες από άσχετους που παριστάνουν τους υπερασπιστές της ιστορικής αλήθειας και του εθνικού συμφέροντος. Ας έχουν αυτοί οι άνθρωποι, τουλάχιστον, κάποια δημόσια υποστήριξη – ιδίως από συναδέλφους τους, που μπορεί αύριο να βρεθούν σε ανάλογα δύσκολη θέση.

---------

* Andrew Robinson, «Ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β», σελ. 150. Το όνομα του έλληνα επιστήμονα δεν το αναφέρει ο συγγραφέας. Αν κατάλαβα καλά, η μεταφρασμένη δήλωση είναι παρμένη από επιστολή του Βέντρις προς τον Τσάντγουικ. (Από το ίδιο βιβλίο –σελ. 78 και 93- και η πληροφορία για το άρθρο του Έμετ Μπένετ και την επίδρασή του στον Βέντρις.)


---------

ΠΡΟΣΘΗΚΗ: Χάρη σε έναν σύνδεσμο που παρέθεσε Ο Stazybο Hοrn, βρήκα τις σχετικές επιστολές που δημοσιεύτηκαν στην κρητική εφημερίδα "Πατρίς":

1. Αυτή είναι η αλήθεια για τους Μινωίτες (η πρώτη επιστολή του κ. Δημήτρη Σαρρή).

2. Η Κρήτη των λαβυρίνθων (η απάντηση του αρχαιολόγου κ. Κωστή Χρηστάκη).

3. Οι καινοφανείς θεωρίες και οι ύποπτοι κύκλοι της ανθελληνικής εκστρατείας (η δεύτερη επιστολή του κ. Σαρρή).

4. Ο απαράμιλλος Μινωικός πολιτισμός και οι κατά καιρούς αρνητές του (επιστολή του αναφερόμενου ως ιστορικού και συγγραφέα κ. Γιώργου Παναγιωτάκη).

Εδώ, τέλος, η σχετική.... επερώτηση στη Βουλή από τον κ. Γιάννη Σκουλά!

Φαντάζομαι ότι ο κ. Χρηστάκης δεν θα ανταποκριθεί στο αίτημα του κ. Σαρρή "να ζητήσει συγγνώμη από τον λαό της Κρήτης, για την προσβολή που διέπραξε σε βάρος του". Ίσως, όμως, θα έπρεπε να ζητήσει ο κ. Σαρρής μια συγγνώμη από τον κ. Χρηστάκη, τουλάχιστον επειδή μετέτρεψε την ονομασία Προέλληνες, που αναφέρει στην επιστολή του ο αρχαιολόγος, σε Πρωτοέλληνες και, με βάση αυτή τη διαστρέβλωση, του καταλόγισε (όπως και ο κ. Σκουλάς στην επερώτησή του) ότι φάσκει και αντιφάσκει. Όλα αυτά, βέβαια, είναι ενδεικτικά της "σοβαρότητας" με την οποία συμμετέχουν σε τέτοιες συζητήσεις κάποιοι εθνικά εύθικτοι.