Τρίτη, Φεβρουαρίου 21, 2006

Περί των "φαντασμάτων" του Γεωργίου Χατζιδάκι

Επί της ουσίας (δηλ. την αποδοχή στον γραπτό λόγο κάποιων δοκιμασμένων, λογικών ορθογραφικών απλοποιήσεων) με βρίσκει γενικά σύμφωνο το τελευταίο άρθρο του Γιάννη Χάρη στα Νέα. Η διαφωνία μου έγκειται στον τρόπο που παρουσιάζει τον Γεώργιο Χατζιδάκι και τα "φαντάσματά" του: Δεν μπορείς να παραθέτεις επιλεκτικά κάποιους ορθογραφικούς τύπους που είχε προτείνει ο μεγάλος γλωσσολόγος, και που σήμερα μάς φαίνονται εξεζητημένοι (π.χ. Βασίλεις, γέρως, μύτι), και να μην αναφέρεις το βασικό: Ότι από αυτόν ξεκίνησε η επιστημονική ετυμολόγηση και, συνεπώς, και ορθογράφηση της Νέας Ελληνικής. Η οποία μέχρι τότε θεωρούταν παρεφθαρμένη αιολοδωρική διάλεκτος.

Παραθέτει ο Χάρης ορισμένες γραφές του Χατζιδάκι φύρδην-μίγδην μαζί με άλλες "παλιές", όπως καλλήτερα, είνε, νηάτα κτλ. Μα τι σχέση έχουν τέτοιες εσφαλμένες (λόγω παρετυμολόγησης) ορθογραφήσεις με τον σχολαστικά επιστημονικό τρόπο του Χατζιδάκι- όταν μάλιστα αυτός ο ίδιος ήταν που τις διόρθωσε; (Μπορεί κανείς να διαβάσει τις σχετικές, εκτεταμένες αναλύσεις του στα Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά.) Άλλο το λάθος, άλλο η σχολαστικότητα. Δεν έκανε "λάθος" ο Χατζιδάκις όταν π.χ. έγραφε το αγαπάω με υπογεγραμμένη στο τελευταίο άλφα. Απλώς ήθελε να δείξει ορθογραφικά την προέλευσή του και να το ξεχωρίσει από το αρχαίο ασυναίρετο αγαπάω, με το οποίο οι νεοελληνικοί τύποι αγαπάω, αγαπάει είναι τελείως άσχετοι. Ούτε έκανε λάθος, όταν έγραφε την αιτιατική πληθυντικού του θηλυκού άρθρου ως τοις (αντί τις): Ο ίδιος είχε δείξει ότι η ονομαστική του πληθυντικού οι είχε παρθεί από το αρσενικό άρθρο και ότι, στη συνέχεια, η αιτιατική σχηματίστηκε αναλογικά με το οι της ονομαστικής (και με την επίδραση, πιθανότατα, της ενικής αιτιατικής την: όπως η-την στον ενικό, έτσι και οι-τοις στον πληθυντικό). Έγραφε τοις, επίσης, επειδή το τις ετυμολογικά υποδείκνυε φωνολογική προέλευση από το άσχετο, εν προκειμένω, τες. (Συγγνώμη για τα κουραστικά παραδείγματα, αλλά ήθελα να δείξω ότι ο άνθρωπος και γνώση είχε και μέθοδο. Άλλο θέμα ότι δεν έχει νόημα να ξαναθέτουμε σήμερα ορθογραφικά ζητήματα που έχουν λυθεί από τον χρόνο και τη χρήση.)

Από την άλλη, κάτι γραφές όπως βαπώρι, τημώνι, ψαίλνω, δεν ξέρω πού τις πέτυχε ο Χάρης και τις αποδίδει στον Χατζιδάκι. Στα βιβλία του που έχω διαθέσιμα, βρίσκω αυτές τις λέξεις όπως τις γράφουμε σήμερα. Ούτε τον τύπο βαρκάροιδες, που είναι και στον τίτλο του άρθρου, βρίσκω πουθενά. Βαρκάρις-βαρκάριδες πρότεινε ο Χατζιδάκις, κατά το καβαλλάρις (από το καβαλλάριος) και τα λοιπά λατινικά σε -άριος. Έχω, επίσης, την εντύπωση ότι ο Χάρης εκλαμβάνει εσφαλμένα κάποιες καθαρά γλωσσολογικής χρήσης γραφές του Χατζιδάκι (όπως π.χ. τα υφέν που έβαζε για να δείξει τη συνίζηση) ως ορθογραφικές του επιλογές.

Φυσικά, δεν αμφισβητώ ότι η απόλυτη στάση του Χατζιδάκι ως προς την εφαρμογή της ιστορικής ορθογραφίας, τον οδήγησε και σε υπερβολές, όπως Βασίλεις (από το Βασίλειος), πίστι (από το πίστις), γέρως (από το γέρων) κτλ. Αλλά όπως ο ίδιος έγραφε:

"Σκοπός μου δεν είναι κατά τας ερεύνας ταύτας να προσηλυτίσω τινάς υπέρ τούτου ή υπέρ εκείνου, ουδέ να φροντίσω να τύχωσι πρακτικής εφαρμογής και χρήσεως τα γινωσκόμενα, αλλά να ανεύρω την εν τη ιστορία αρχήν των λέξεων και τύπων και τον τρόπον καθ' ον προήλθον, εξετάζων δ' έπειτα τα φαινόμενα, συλλήβδην τε και καθ' έκαστα, να αναζητήσω τους γενικούς νόμους, τους διήκοντας δι' αυτών τας εν αυτοίς επικρατούσας ή αντιμαχομένας αρχάς, και κατά δύναμιν να υπαγάγω τα φαινόμενα υπό διαφόρους νόμους ίνα νοήσωμεν όντως αυτά επιστημονικώς."

Πέμπτη, Φεβρουαρίου 16, 2006

51.807


Ακριβώς τόσες είναι οι λέξεις που "εξήγαγε η Ελλάδα στον κόσμο", σύμφωνα με διαφήμιση της μπύρας Μύθος. Τη σχολιάζει στη σελίδα του ο Νίκος Σαραντάκος, που αναρωτιέται πώς μετρήσανε τις λέξεις οι διαφημιστές.

Στην πραγματικότητα, 51.807 είναι τα ελληνικής προελεύσεως λήμματα, που ο γνωστός λεξικογράφος Αριστείδης Κωνσταντινίδης ανέφερε παλιότερα ότι είχε μετρήσει στα αγγλικά λεξικά. Στο βιβλίο του Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα παρέθετε μόνο τα 20.500 από αυτά τα λήμματα, αποκλείοντας τα υπόλοιπα ως υπερβολικά "εξειδικευμένα". Στο πιο πρόσφατο και πολύ ογκωδέστερο έργο του Η οικουμενική διάσταση της ελληνικής γλώσσας, περιλαμβάνει 135.000 ελληνικές ή "ελληνογενείς" λέξεις. (Περισσότερα από τον ίδιο τον συγγραφέα, εδώ.)

Το λατινικό audio, πάντως, δεν το αναφέρει ως ελληνικό ο Κωνσταντινίδης, οπότε εκ παραδρομής φαίνεται ότι το συμπεριέλαβαν οι διαφημιστές στη λίστα με τις ελληνικές λέξεις. Για το aeroplane, πάλι, δίνουν ελληνική ετυμολογία και κάποια ξένα λεξικά (όπως το Concise Oxford Dictionary of English Etymology), συνεπώς ο λεξικογράφος ήταν μάλλον "καλυμμένος".

Πάντως, δεν συμμερίζομαι την εικασία του Σαραντάκου ότι η διαφήμιση αποσκοπούσε στην ψηφοθηρική κολακεία των εθνικιστών της Θεσσαλονίκης (μπορεί, λέει, να κατέβει εκεί για δήμαρχος ο ιδιοκτήτης της εταιρείας). Όπως ο ίδιος γράφει, υπάρχει μόνο στο "Ελευθέριος Βενιζέλος" και σε γλώσσα αγγλική, οπότε μάλλον απευθύνεται στους ξένους επισκέπτες. Πρώτη φορά είναι, άλλωστε, που δικοί "μας" προσπαθούν να εντυπωσιάσουν τους ξένους με μεγαλοστομίες για την προσφορά μας στον παγκόσμιο πολιτισμό;

Δυο λόγια

Διαβάζω και έχω αρχίσει να συμμετέχω σε κάποια αξιόλογα μπλογκ γλωσσικής θεματολογίας, αλλά ήθελα και ένα χώρο για να ανοίγω δικά μου θέματα και να τα αναπτύσσω διεξοδικότερα. Τα υπόλοιπα, στην πορεία.