Σάββατο, Δεκεμβρίου 13, 2008

Καλώς και γνησίως γεγενημένοι

«Οι Έλληνες είναι αυτόχθονες και όχι Ινδοευρωπαίοι.» «Εδώ και διακόσιες έως πεντακόσιες χιλιάδες χρόνια είμαστε ο ίδιος λαός».

Aντίθετα με ό,τι πιστεύουν κάποιοι σαν τον κ. Άδωνι Γεωργιάδη, δεν σκοντάφτει μόνο στους Ινδοευρωπαίους ο πόθος τους για αυτοχθονίες εκατοντάδων χιλιάδων ετών. Για να διατυπώνει κανείς τέτοιους ισχυρισμούς πρέπει να αγνοεί βασικά πράγματα – όπως ότι ο homo sapiens sapiens έφτασε στην Ευρώπη μόλις πριν από 40.000 χρόνια. Αυτά δεν τα λέει η γλωσσολογία, ούτε είναι γλωσσολογικός ο αντίλογος σε θεωρίες τύπου Πουλιανού (ότι οι Έλληνες, μαζί με όλους τους άλλους λαούς, αποτελούν εξέλιξη ελλαδικών αρχανθρώπων). Επομένως, όσο συγγνωστή κι αν είναι η επιθυμία μερικών συμπατριωτών μας να εκτείνουν το γενεαλογικό τους δέντρο μέχρι τον Ουρανοπίθηκο τον Μακεδονικό και τον Μεσοπίθηκο τον Πεντελικό, θα πρέπει να αντιληφθούν ότι τέτοιες θέσεις δεν βρίσκουν στήριξη σε κανέναν κλάδο της επιστήμης.

Δεν ξέρω αν το δημοσίευμα του Ταχυδρόμου για το οποίο θριαμβολογεί (εδώ και εδώ) ο Γεωργιάδης γράφει πράγματι τόσο χοντρές ανακρίβειες. Η πληροφορία ότι «το γονιδιακό αποτύπωμα των Ελλήνων έχει κατά 67% παλαιολιθική προέλευση» μάλλον σχετίζεται με το συμπέρασμα πρόσφατων γενετικών μελετών ότι «το 80% της γραμμής καταγωγής των σημερινών Ευρωπαίων φτάνει ως την Παλαιολιθική Εποχή» - δηλαδή: «μέχρι τις αρχαιότερες μεταναστεύσεις στην Ευρώπη από τη Μέση Ανατολή και την Kεντρική Ασία». Ο όρος παλαιολιθικός, λοιπόν, αναφέρεται στους πρώτους ανθρώπους που εποίκησαν την Ευρώπη κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική Περίοδο και όχι σε ανθρωπίδες ή ανθρωποειδή της Κατώτερης Παλαιολιθικής (όπως φαντάζεται ο κ. Γεωργιάδης). Από τα ποσοστά, επίσης, προκύπτει ότι οι Έλληνες δεν συγκαταλέγονται στους πιο «παλαιολιθικούς» Ευρωπαίους. Αυτό οφείλεται, όπως εξηγεί η γενετίστρια κ. Αναστασία Κουβάτση, στη μεγαλύτερη επίδραση που είχε στον χώρο μας το τελευταίο από τα τρία κύρια μεταναστευτικά κύματα προς την Ευρώπη, κατά τη Νεολιθική περίοδο. Το αρχαιολογικό υλικό, άλλωστε, μαρτυρεί τη σύνδεση εκείνου του εποικισμού με τη «νεολιθικοποίηση» (εμφάνιση της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της μόνιμης κατοικίας) της Ελλάδας, η οποία ξεκάθαρα εισήχθη - δεν αποτέλεσε εξέλιξη του προγενέστερου (μεσολιθικού) ελλαδικού πολιτισμού. Ανεξάρτητα, δηλαδή, από το τι ισχύει σε σχέση με τους Ινδοευρωπαίους, είναι σαφές ότι και σημαντικοί εποικισμοί υπήρξαν και ισχυρές εξωτερικές επιδράσεις. Η πεποίθηση ορισμένων ότι οι πάντες και τα πάντα στην Ελλάδα εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν εξαρχής εδώ το μόνο που φανερώνει είναι έλλειψη στοιχειώδους, έστω, ενημέρωσης.

Μήπως, ωστόσο, δεν τεκμηριώνονται επαρκώς μεταγενέστερες πληθυσμιακές μετακινήσεις που θεωρούνται σχετικές με την έλευση και επικράτηση της ελληνικής γλώσσας; Παρακολούθησα μια απροσδόκητη αντιπαράθεση στο Gravity & the Wind (το αρχικό σημείωμα του cyrus αφορούσε το ριάλιτι της κ. Μανωλίδου), όπου ένας σχολιαστής επέμενε ότι η «θεωρία περί καθόδου Ινδοευρωπαίων στην Ελλάδα […] έρχεται σε αντίθεση με τα ανθρωπολογικά δεδομένα». Επικαλέστηκε μια παλιότερη συνέντευξη του ανθρωπολόγου Ξηροτύρη και άρθρα από ένα ιστολόγιο συναφούς θεματολογίας. Από αυτά που λέει ο Ξηροτύρης θα επιλέξω να σταθώ σε εκείνο που διατυπώνει πιο προσεκτικά και μάλλον βρίσκεται πλησιέστερα στην πραγματικότητα: ότι από τη μελέτη ενός περιορισμένου σε όγκο σκελετικού υλικού έχουν προκύψει ενδείξεις μιας συνέχειας. Έστω, λοιπόν, ότι κατά το διάστημα που υπολογίζεται η εμφάνιση των πρώτων ομιλητών της ελληνικής, δεν υπήρξαν θεαματικές αλλαγές (αυτό είναι το περισσότερο που μπορεί να δεχθεί κανείς με βάση κάποια όχι συντριπτικά ανθρωπολογικά στοιχεία) στην πληθυσμιακή σύνθεση του ελλαδικού χώρου. Έρχεται αυτό σε αντίθεση με την υπόθεση ότι τότε εισάγεται και αρχίζει να επικρατεί μια διαφορετική γλώσσα; Ας δούμε ένα-δύο συναφή παραδείγματα:

- Πρόσφατες μελέτες συμπεραίνουν γενετική συνέχεια στην Ιβηρική χερσόνησο από τους προρωμαϊκούς χρόνους. Γνωρίζοντας ότι πριν τη ρωμαϊκή περίοδο δεν υπήρχαν εκεί λατινογενείς γλώσσες, θα μιλήσουμε τάχα για αντίθεση γλωσσολογικών και γενετικών δεδομένων; Ισχυρίζεται κανείς Ισπανός ή Πορτογάλος ότι οι γλώσσες τους δεν προέρχονται από τα λατινικά επειδή η γενετική αποδεικνύει την αυτοχθονία των λαών τους;

- Άλλοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι οι Τούρκοι προέρχονται κατά βάση από αυτόχθονες πληθυσμούς της Μικράς Ασίας. Μόλις το 10-15 % από αυτούς, σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Timuçin Binder*, έχουν κεντροασιατική καταγωγή. Άραγε, σε περίπτωση που ο Τούρκος καθηγητής έχει δίκιο για τα χιλιάδες χρόνια αυτοχθονίας των κατοίκων της Ανατολίας, θα αποδειχθεί εσφαλμένη η πληροφορία ότι η τουρκική άρχισε να μιλιέται εκεί μόλις μετά τον ενδέκατο αιώνα; 

Θα μπορούσα να αναφέρω αρκετά ακόμη παραδείγματα (και οι Σλάβοι π.χ. των Βαλκανίων θεωρούνται σε σημαντικό βαθμό απόγονοι τοπικών, προσλαβικών πληθυσμών). Από πού, λοιπόν, προκύπτει ότι η γενετική συνέχεια συνεπάγεται και γλωσσική συνέχεια; Είδαμε παραπάνω σαφείς περιπτώσεις γλωσσικού θανάτου όπου οι φυσικοί ομιλητές των εξαφανισμένων γλωσσών (σύμφωνα με τις συγκεκριμένες μελέτες, τουλάχιστον) όχι μόνο δεν χάθηκαν μαζί τους, αλλά αποτέλεσαν και το μεγαλύτερο μέρος των ομιλητών των γλωσσών που τις αντικατέστησαν. Αν αποδεικνύουν κάτι αυτά τα ευρήματα είναι ακριβώς ότι η αλλαγή γλώσσας δεν προϋποθέτει απαραίτητα ριζικές πληθυσμιακές και, ακόμη περισσότερο, ανθρωπολογικές μεταβολές.

Συνέβη, λοιπόν, κάτι ανάλογο με την επικράτηση της ελληνικής στην περιοχή μας; Σίγουρα, πάντως, είναι πιθανότερη αυτή η εκδοχή από εκείνη που παρουσιάζει ο Ξηροτύρης. Ερχόμαστε εδώ στο βασικό ερώτημα, ποιες είναι οι εναλλακτικές λύσεις που προτείνουν όσοι αμφισβητούν τις κρατούσες απόψεις για την προέλευση της ελληνικής γλώσσας (ή άλλων ινδοευρωπαϊκών γλωσσών). Καμία αντίρρηση να λάβουν υπόψη οι γλωσσολόγοι τα ανθρωπολογικά, γενετικά, αρχαιολογικά κτλ. δεδομένα, αλλά δεν μπορεί να τους ζητείται να απορρίψουν τα δεδομένα της δικής τους επιστήμης χάριν εξεζητημένων θεωριών, οι οποίες απλώς έρχονται βολικές σε ειδικούς άλλων κλάδων. Ο Ξηροτύρης φτάνει να παρουσιάζει ως πόρισμα της «σύγχρονης γλωσσολογικής επιστήμης» την «κοινή καταγωγή όλων των γλωσσών του πλανήτη»! Στην πραγματικότητα, καμία θεωρία για υπεροικογένειες γλωσσών (της νοστρατικής συμπεριλαμβανομένης) δεν έχει σήμερα άξια λόγου γλωσσολογική υποστήριξη. Το ζήτημα, βέβαια, της ινδοευρωπαϊκής κοιτίδας παραμένει ανοιχτό, αλλά όσα από τα προτεινόμενα μοντέλα την τοποθετούν πιο πίσω από την πέμπτη χιλιετία π.Χ. εμφανίζουν σοβαρά προβλήματα ως προς το γλωσσικό τους μέρος: μικρότερες από τις αναμενόμενες, για τόσο μεγάλο διάστημα, διαφορές μεταξύ των θυγατρικών γλωσσών, κοινής ρίζας λέξεις (όπως οι σχετικές με τροχοφόρα οχήματα) που η παρουσία τους δεν δικαιολογείται νωρίτερα από ένα χρονικό σημείο, κοινά γραμματικά γνωρίσματα που, επίσης, θεωρούνται μεταγενέστερες εξελίξεις κ.α.

Θα χρειαστεί να συνεχίσω. Περιττεύει, ελπίζω, η διευκρίνιση ότι δεν βάζω τον Ξηροτύρη στο ίδιο σακί με τους διάφορους διασκεδαστές του υπερελληνοκεντρικού χώρου. Ο ίδιος έχει επισημάνει και επικρίνει τέτοια φαινόμενα.

* Τη συνέντευξη τη μετέφρασε από τα τουρκικά, όπως μπορείτε να δείτε, ο κ. Σάββας Καλεντερίδης. Κατόπιν αναδημοσιεύτηκε σε αρκετούς εθνικιστικούς ιστότοπους, μάλλον με το σκεπτικό ότι ενισχύει την υπόθεση περί ελληνικής καταγωγής μεγάλου μέρους των Τούρκων. Ωστόσο, ο Μπιντέρ μιλάει για 40.000 χρόνια αυτοχθονίας (όχι μόνο για προτουρκικούς, δηλαδή, αλλά και προελληνικούς πληθυσμούς) και ξεκαθαρίζει ότι "η γενετική έρευνα δεν έχει την έννοια της εθνολογικής έρευνας". Θα σταθώ στην εθνοκεντρική ανάγνωση και παρουσίαση τέτοιων επιστημονικών απόψεων στο επόμενο σημείωμα. 

-----

Προσθήκη: Με αφορμή αυτό το σχόλιο του κ. Σαραντάκου, ας μου επιτραπεί να επισημάνω άλλη μια διαστρέβλωση (άσχετη με τα πρόσφατα θλιβερά γεγονότα, αλλά σχετική με το θέμα του σημειώματός μου) χωρίου του Ισοκράτη. Προσέξτε, προς το τέλος του βίντεο, με τι θράσος παρουσιάζεται ο αρχαίος ρήτορας να μιλάει δήθεν για την αυτοχθονία των Ελλήνων. Στην πραγματικότητα, υποστηρίζει ότι μόνο οι Αθηναίοι, από όλους τους Έλληνες, δικαιούνται να αποκαλούνται αυτόχθονες. Κανένα πρόβλημα, ωστόσο, χάρη στη δραστική "επέμβαση" της κ. Τζιροπούλου και του κ. Γεωργιάδη. (Το ωραίο είναι ότι το συγκεκριμένο απόσπασμα κυκλοφορεί και αδιαστρέβλωτο στο διαδίκτυο από ανυποψίαστους που δεν γνωρίζουν καλά αρχαία ελληνικά: "μόνοις γαρ ημίν των Ελλήνων την αυτήν τροφόν και πατρίδα και μητέρα καλέσαι προσήκει." Δεν διδάσκει η κ. Τζιροπούλου τη γενική διαιρετική στους μαθητές της Ελληνικής Αγωγής;)

Τετάρτη, Αυγούστου 20, 2008

Κατόπιν λογοκρισίας

Επειδή δεν βλέπω να δημοσιεύει ο Καλλίμαχος το σχόλιο που του έγραψα, εδώ (κάντε κλικ στην εικόνα για μεγέθυνση) μπορεί να βρει κανείς ολόκληρο το άρθρο του δημοσιογράφου Ηλία Μπαζίνα, το οποίο ο ίδιος παραθέτει τελείως παραποιημένο. Ο μεν Μπαζίνας επικρίνει κάποιους "απίστευτης μωρίας Έλληνες" (ελληνοπερδείς τους έχει αποκαλέσει άλλοτε), που χαλούν την ιστορικά θετική εικόνα της Ελλάδας με το να προσπαθούν να "μπουρδουκλώσουν, να μανουριάσουν, να κατακράξουν την επιστήμη της Ιστορίας". Ο δε Καλλίμαχος, με μια κατά το δοκούν συρραφή μερικών αποσπασμάτων, μετέτρεψε την κριτική του αρθρογράφου σε εθνικιστικό κάλεσμα προς εκείνους ακριβώς που επικρίνει! Όχι πως προκαλούν έκπληξη πια κάτι τέτοια, αλλά υποτίθεται ότι τον Μπαζίνα (ξεχωριστή, πράγματι, περίπτωση δημοσιογράφου και ανθρώπου) ο συγκεκριμένος τον έχει και σε εκτίμηση.

Κυριακή, Ιουλίου 27, 2008

Ο μαγικός κόσμος της Ελληνικής Γλώσσας



Επίσης, το δεύτερο και τρίτο μέρος (ελπίζω να ανέβουν και τα υπόλοιπα).

Με τη βοήθεια ιδιοφυών ερευνητών, ο -μη εθνικιστής, μη πατριδοκάπηλος, μη ελληναράς- δημοσιογράφος Κώστας Χαρδαβέλλας αποκαλύπτει "τα μυστικά και τους μυστικούς κώδικες" της ελληνικής γλώσσας. Όπως πειστικά υποστηρίζει, οι αρχαίοι μας πρόγονοι "ένιωσαν τους κραδασμούς των ήχων της φύσης και παρήγαγαν λέξεις". Οι κραδασμοί αυτοί, όπως έχουν περάσει στην ελληνική, "επηρεάζουν τη σωματική και την ψυχική μας υγεία" τόσο ώστε "όταν τη μιλάμε σωστά μπορεί να έχουμε ακόμη και θεραπευτικές παρενέργειες, δηλαδή να μας θεραπεύει ορισμένες ασθένειες". Μάθετε για "τα μηνύματα που κρύβουν τα ελληνικά γράμματα", για τα καρύδια, τις κάρες και τις αμέτρητες άλλες λέξεις που ετυμολογούνται από το "ΚΡΑΤΣΣΣ!" των συγκρουόμενων κεράτων των τράγων και άλλες θαυμαστές πληροφορίες για την "ασύλληπτης νοημοσύνης ελληνική γλώσσα".

Προλογίζει, από την καρδιά του Αιγαίου, o γόνος της ελληνικής (αλς, αλς) θαλάσσης, βουλευτής και ΝεοΥορκέζος Άδωνις Γεωργιάδης. Δείτε τα βίντεο και διαπιστώστε οι ίδιοι την ευεργετική επίδραση της ελληνικής γλώσσας - ου μην αλλά και εκείνη του παρατεταμένου γέλιου.

-----
Προσθήκη:
Ανέβηκαν και το τέταρτοπέμπτο και έκτο μέρος της εκπομπής (εφάμιλλα των προηγούμενων). Εκτός από την εμπεριστατωμένη ανάλυση της κ. Τζιροπούλου για τη μουσική και θεραπευτική φύση των ελληνικών, αξιοσημείωτη είναι η αυθεντικότατη (πέραν πάσης αμφιβολίας) συνομιλία μεταξύ δύο σύγχρονων νέων, όπως την κατέγραψε πιστότατα (πέραν πάσης αμφιβολίας) ο εγκυρότατος  κ. Χαρδαβέλλας.

Κυριακή, Ιουλίου 06, 2008

Επτωχεύσαμεν;

«Δεν έχουν πληροφορηθεί [οι αρμόδιοι της εκπαίδευσης] από στατιστικές εμπεριστατωμένες μελέτες με ευρωπαϊκά κριτήρια και πανευρωπαϊκή δειγματοληψία ότι οι ελληνόπαιδες βρίσκονται στον πάτο απ΄ όλες τις ευρωπαϊκές χώρες της Ε.Ε. όσον αφορά την κατανόηση κειμένου;»

Υποθέτω ότι ο κ. Γεωργουσόπουλος αναφέρεται (εδώ και, πιο πρόσφατα, εδώ) στο πρόγραμμα PISA του ΟΟΣΑ. Με αυτό επιχειρείται η αξιολόγηση του αναγνωστικού, μαθηματικού και επιστημονικού γραμματισμού των 15χρονων μαθητών που συμμετέχουν. Αν και είναι αλήθεια ότι οι επιδόσεις των Ελλήνων σε αυτά τα τεστ δεν ικανοποιούν, παρόμοια είναι η κατάσταση σε άλλες χώρες (ιδίως του ευρωπαϊκού νότου). Εδώ, ωστόσο, θέλω να σταθώ στην ερμηνεία του κ. Γεωργουσόπουλου, ο οποίος εντοπίζει το πρόβλημα στα «πάμφτωχα ελληνικά» των νέων. Χωρίς να μπαίνω στη γενικότερη συζήτηση περί γλωσσικής πενίας κτλ., θεωρώ ότι έρευνες σαν τη συγκεκριμένη δεν προσφέρονται για τέτοια συμπεράσματα.

Καταρχάς, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς, τα κείμενα που δίνονται στους συμμετέχοντες δεν είναι μόνο «πεζά τρέχοντα και άρθρα εφημερίδος», αλλά και γραφικές παραστάσεις, πίνακες και διαγράμματα. Αυτά είναι τα λεγόμενα ασυνεχή κείμενα (non-continuous texts) και από την έρευνα προκύπτει ότι είναι εκείνα στα οποία οι Έλληνες κυρίως υστερούν. Όπως σημειώνεται εδώ (σελ. 97), στα συνεχή κείμενα οι επιδόσεις τους βρίσκονται ένα επίπεδο πιο πάνω. Να, λοιπόν, ένα αξιοσημείωτο δεδομένο - οι 15χρονοι στην Ελλάδα δυσκολεύονται περισσότερο να καταλάβουν ένα γράφημα παρά ένα κανονικό κείμενο. Αυτό οφείλεται, άραγε, σε ανεπαρκή γνώση της Νέας Ελληνικής; Φταίνε τα φτωχά μου ελληνικά αν δυσκολεύομαι να διαβάσω π.χ. έναν χάρτη, ή μήπως η έλλειψη εξοικείωσης με τέτοιες -ειδικής δομής- κειμενικές μορφές; Είναι προφανές ότι αρκετές από τις δεξιότητες που καλύπτει ο όρος αναγνωστικός γραμματισμός (reading literacy) έχουν ελάχιστη σχέση με ό,τι επιδοκιμάζεται, συνήθως, ως «καλά ελληνικά».Το πλούσιο λεξιλόγιο π.χ. που τυχόν διαθέτει κανείς πώς θα μπορούσε να του φανεί χρήσιμο σε περιπτώσεις όπως οι παραπάνω;

Οι Έλληνες μαθητές, σύμφωνα με την έρευνα (σελ. 91 στο προηγούμενο pdf), υστερούν επίσης στην ανάκτηση πληροφοριών (information retrieval), ενώ καλύτερα αποδίδουν όταν καλούνται να στοχαστούν (reflect) πάνω στο κείμενο. Τους είναι πιο δύσκολο, δηλαδή, να αντλήσουν πληροφορίες από το κείμενο, απ’ ό,τι να τις επεξεργαστούν. Βλέπουμε (σελ. 4) τη σχέση μεταξύ αυτής και της προηγούμενης διαπίστωσης, αφού πρόκειται για κάτι που συνήθως ισχύει για όσους τα πηγαίνουν λιγότερο καλά με τα ασυνεχή κείμενα. Αν αναρωτηθούμε, τώρα, πώς μπορούν να βελτιωθούν σε αυτή την περίπτωση τα πράγματα, θα προσέξουμε (σελ. 87) ότι προτείνεται η διδακτική έμφαση στην αναγνωστική ακρίβεια (accuracy in reading) και σε δεξιότητες σχετικές με την αναζήτηση πληροφοριών (search skills). Έχουν αυτά κάποια σχέση με τα εικαζόμενα «φτωχά ελληνικά» των νέων; Το πρόβλημα, σύμφωνα με τη συγκεκριμένη επιστημονική ερμηνεία, δεν έγκειται στις όποιες λεξιλογικές ελλείψεις των μαθητών, αλλά στο γεγονός ότι δεν έχουν μάθει να διαβάζουν αρκετά προσεχτικά και να ψάχνουν μέσα στο κείμενο. Πού κολλάει, επομένως, η συζήτηση για το ψεγάδι, τις ροπές και τα υπόλοιπα;

Γενικά, ο τρόπος που προσεγγίζει το ζήτημα ο κ. Γεωργουσόπουλος μοιάζει υπερβολικά «δημοσιογραφικός». Έτσι, εκτός από την άστοχη σύγκριση των αποτελεσμάτων τής εν λόγω έρευνας με εκείνα των εξετάσεων στη Νεοελληνική Γλώσσα (αρκεί μια ματιά στο περιεχόμενο της κάθε εξέτασης για να καταλάβεις ότι πρόκειται για πολύ διαφορετικά πράγματα), ανακατεύει μαζί με όλα αυτά και τις επιδόσεις των μαθητών στα αρχαία ελληνικά, τα λατινικά και τα αγγλικά. Από το γεγονός π.χ. ότι αυξήθηκαν φέτος οι αριστούχοι στα αρχαία και τα λατινικά, βγάζει (χαριτολογώντας;) το συμπέρασμα ότι οι απόφοιτοι λυκείου μπορούν να εκφραστούν καλύτερα έτσι, παρά στα νέα ελληνικά. Το ίδιο λέει και για τα αγγλικά - στα οποία, παρεμπιπτόντως, πατώνουμε πράγματι! (Μια παλιότερη συζήτηση για την ελληνική αποτυχία στο «προφίσιενσι» και τις άλλες –ακριβοπληρωμένες- εξετάσεις του Βρετανικού Συμβουλίου, μπορείτε να βρείτε  εδώ.) Το βέβαιο είναι ότι προγράμματα όπως το PISA στοχεύουν αλλού και όχι στην ενίσχυση της επιπόλαιης γλωσσικής κινδυνολογίας.

Σάββατο, Μαΐου 10, 2008

Γιατί ΟΛΚΕ και όχι ΟΚΕ;

Ας μη σχολιάσουμε και εδώ τα ασφαλιστικά μέτρα που ζητήθηκαν κατά της Ομοφυλοφιλικής και Λεσβιακής Κοινότητας Ελλάδας. Ένα γλωσσικό ερώτημα, ωστόσο, είναι τι εξυπηρετεί η παρουσία της επίμαχης λέξης στην ονομασία, αφού ομοφυλοφιλία, ομοφυλοφιλικός, ομοφυλόφιλος -η είναι όροι που αναφέρονται και στα δύο φύλα. Η ίδια η ΟΛΚΕ, απ’ ό,τι είδα στο Google, είναι η πρώην ΠΟΠ (Πρωτοβουλία Ομοφυλόφιλων Πολιτών) και όχι ΠΟΛΠ (Πρωτοβουλία Ομοφυλόφιλων και Λεσβιών Πολιτών). Γενικότερα, με αυτή την εξαίρεση, αναφορά σε λεσβίες φαίνεται να γίνεται σε ονομασίες γυναικείων, αποκλειστικά, οργανώσεων (π.χ. Ομάδα Λεσβιών Αθήνας).

Θεωρώ πιθανή εδώ κάποια επίδραση των αγγλικών gay και lesbian. Υπάρχει, βέβαια, και το homosexual στα αγγλικά, αλλά εκτός του ότι ακούγεται πολύ τεχνικό σαν λέξη, έχει μια αρνητική χροιά (επειδή, αρχικά, αποτελούσε ιατρικό όρο για κάτι που θεωρούταν πάθηση) που το ελληνικό του αντίστοιχο δεν έχει. Έτσι, οι λέξεις gay και lesbian είναι οι πιο ασφαλείς σήμερα στα αγγλικά.

Στην Ελλάδα, σε ανεπίσημα επίπεδα της χρήσης, συνηθίζεται αρκετά πλέον η λέξη γκέι για τους άντρες. Ο λόγος είναι ότι άλλες λέξεις θεωρούνται, λιγότερο ή περισσότερο, προσβλητικές. Απουσιάζει, ωστόσο, κάποιος ελληνικός μονολεκτικός όρος (όπως το λεσβία για τις ομοφυλόφιλες) , οπότε το gay μόνο ως ομοφυλόφιλος άντρας μπορεί να αποδοθεί. Συνεπώς, το σκέτο "ομοφυλοφιλική κοινότητα" σημαίνει κοινότητα ανδρών και γυναικών ομοφυλοφίλων - ό,τι δηλώνεται στα αγγλικά ως "gay and lesbian community". Με το να περιορίζεται η σημασία του ομοφυλοφιλικός για να αντιστοιχεί μεταφραστικά στο gay απλώς προκαλείται σύγχυση.

----

Άσχετη προσθήκη:

Ομολογουμένως, χαμογέλασα διαβάζοντας στα σημερινά Νέα τη μυστική έκθεση της CIA. Πού είναι το αστείο; Ότι η ελληνική της μετάφραση (τωρινή, της εφημερίδας) καθαρεύει ελαφρώς. Δεν εννοώ ότι «νεοκαθαρεύει», αλλά ότι περιέχει σκόπιμα τύπους όπως βασιλεύς, εις θέσιν, εζήτησε, εδήλωσε, το σύνολον, ευρίσκεται και μερικούς ακόμα. Προφανώς, η συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιήθηκε για να δοθεί «άρωμα» δεκαετίας του '60. Αλλά μόνο στην Ελλάδα υπήρχε τότε η καθαρεύουσα. Εκτός αν υπάρχει υπαινιγμός για ανάμειξη της CIA και στο Γλωσσικό Ζήτημα. ;)

Σάββατο, Απριλίου 05, 2008

Γλωσσικές φάσεις

Ξανακοίταζα αυτές τις μέρες τις «Συμβάσεις που ακολουθούνται στην ετυμολογία» του Λεξικού Τριανταφυλλίδη. Το άρθρο το έχει γράψει ο καθηγητής Πετρούνιας, ο οποίος φέρνει κάπου για παράδειγμα το θέατρο και συγγενικές του λέξεις. Μου τράβηξε την προσοχή η λέξη θεατρώνης. Aν και αναφέρεται ως λόγιο δάνειο από την ελληνιστική κοινή, ήμουν αρκετά σίγουρος ότι την είχα συναντήσει σε παλιότερο κείμενο.

Καταρχάς, όπως διαπίστωσα μέσω του Thesaurus Linguae Graecae, πρόκειται για λέξη άπαξ, απαντά δηλ. μόνο μια φορά στην αρχαία, ελληνιστική και μεσαιωνική γραμματεία. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι σπάνιζε σαν λέξη - μπορεί απλώς να δείχνει την αδιαφορία των συγγραφέων για ένα τέτοιο επάγγελμα. (Tο ίδιο ισχύει, άλλωστε, και για το συνώνυμο θεατροπώλης.) Δεν αποκλείεται, επίσης, να βρίσκεται και σε κείμενα εκτός της κύριας γραμματείας (ιδιωτικές επιστολές, συμβόλαια κτλ.). Εκτός, όμως, του ότι θεωρώ αμφίβολη τη λεξικογραφική αξιοποίηση αυτού του υλικού, είναι απίθανο ένα λόγιο δάνειο να προέρχεται από τέτοιες δυσπρόσιτες και φιλολογικά αδιάφορες πηγές (άγνωστες άλλωστε, εν πολλοίς, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα). Οπότε το θεατρώνης πιθανότατα αλιεύθηκε από το μοναδικό γνωστό κείμενο στο οποίο απαντά: τους «Χαρακτήρες» του Θεόφραστου.

Είναι σαφής, λοιπόν, η παρουσία της λέξης (για την ακρίβεια, του τύπου θεατρώναι στον Χαρακτήρα του αισχροκερδούς), σε κείμενο που χρονολογείται στο 319 π.Χ. Ο Πετρούνιας γράφει στην αρχή του άρθρου του ότι η ελληνιστική κοινή είναι «η γλώσσα που διαμορφώθηκε περίπου από τον 4ο προς τον 3ο αιώνα π.Χ μέχρι τον 4ο με 5ο αιώνα μ.Χ, και που από άποψη πολιτικής ιστορίας αντιστοιχεί στην εποχή των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου και τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.» Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι την επομένη του θανάτου του Αλεξάνδρου άρχισαν κιόλας να μιλούν «ελληνιστικά». Απλώς, σε εκείνη περίπου την περίοδο τοποθετείται η αφετηρία των αλλαγών που οδήγησαν (όχι από τη μια μέρα στην άλλη, προφανώς) στη συγκεκριμένη γλωσσική μορφή. Όταν διαβάζεις, λοιπόν, ότι η τάδε λέξη είναι ελληνιστική, δύσκολα πηγαίνει το μυαλό σου στην Αθήνα του 4ου π.Χ. αιώνα.

Στέκομαι στο συγκεκριμένο παράδειγμα επειδή είναι ενδεικτικό κάποιων λεξικογραφικών αδυναμιών που εξακολουθούν να υπάρχουν - παρά την αξιέπαινη εργασία επιστημόνων όπως ο Ε. Πετρούνιας. Έτσι, χωρίς να παραβλέπουμε την ανάγκη αναφοράς στις διάφορες φάσεις της ελληνικής γλώσσας κατά την ετυμολόγηση, ας μην παραγνωρίζουμε και τα προβλήματα που δημιουργεί η χρήση άκαμπτων χρονολογικών κριτηρίων. Αν δηλαδή το θεατρώνης απαντούσε σε κείμενο γραμμένο λίγες δεκαετίες νωρίτερα (κάτι που θα μπορούσε να είχε συμβεί, αφού λογικά θα υπήρχε στη χρήση και τότε) θα λέγαμε ότι είναι λέξη της αρχαίας ελληνικής; Ενώ τώρα τη θεωρούμε λέξη της ελληνιστικής κοινής έστω κι αν, στην πραγματικότητα, δεν απαντά σε κανένα έργο της ελληνιστικής γραμματείας;

Στο λεξικό Μπαμπινιώτη, αν αναρωτιέται κανείς, η λέξη χαρακτηρίζεται μεταγενέστερη. ;)

Σάββατο, Ιανουαρίου 26, 2008

Η Γλώσσα είναι η μάνα μου...



... ο πατέρας μου, ο άντρας μου, ο αδερφός μου, η αδερφή μου, η πόρνη μου, η μετρέσα μου, η ταμίας που μου χτυπάει τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ.

Η Γλώσσα είναι ένα δωρεάν δείγμα καθαριστικού υγρού με άρωμα λεμόνι ή ένα εύχρηστο μαντηλάκι μιας χρήσης.

Η Γλώσσα είναι η ανάσα του Θεού.

Η Γλώσσα είναι οι δροσοσταλίδες πάνω σε ένα φρέσκο μήλο.

Είναι η απαλή βροχή από σκόνη που βλέπεις να πέφτει μέσα σε μια δέσμη από πρωινό φως, καθώς τραβάς από το παλιό ράφι της βιβλιοθήκης ένα μισοξεχασμένο βιβλίο ερωτικών απομνημονευμάτων.

Η Γλώσσα είναι το τρίξιμο μιας σκάλας.

Είναι ένα σπίρτο που τσιτσιρίζει καθώς το κρατάς πάνω στο παγωμένο τζάμι.

Είναι η θολή ανάμνηση ενός παιδικού πάρτι γενεθλίων.

Είναι το ζεστό, υγρό, όλο εμπιστοσύνη άγγιγμα μιας ξέχειλης μωρουδιακής πάνας.

Το κουφάρι ενός απανθρακωμένου τανκ.

Η βάση ενός γρανιτένιου ογκόλιθου.

Οι τρίχες που αρχίζουν να φυτρώνουν στο πανωχείλι ενός κοριτσιού από τη Μεσόγειο.

Αραχνιές που πριν από καιρό πέρασε από πάνω τους μια παλιά γαλότσα.



Υ.Γ. Ας μου συγχωρεθεί το δεύτερο συνεχόμενο βιντεάκι, αλλά μου άρεσε περισσότερο και από το προηγούμενο. Μετέφρασα μόνο το τελευταίο μέρος του σκετς (όσοι ασχολούνται, ιδίως, με τα γλωσσολογικά νομίζω ότι θα βρουν απολαυστικό και το υπόλοιπο).