Επί της ουσίας (δηλ. την αποδοχή στον γραπτό λόγο κάποιων δοκιμασμένων, λογικών ορθογραφικών απλοποιήσεων) με βρίσκει γενικά σύμφωνο το τελευταίο άρθρο του Γιάννη Χάρη στα Νέα. Η διαφωνία μου έγκειται στον τρόπο που παρουσιάζει τον Γεώργιο Χατζιδάκι και τα "φαντάσματά" του: Δεν μπορείς να παραθέτεις επιλεκτικά κάποιους ορθογραφικούς τύπους που είχε προτείνει ο μεγάλος γλωσσολόγος, και που σήμερα μάς φαίνονται εξεζητημένοι (π.χ. Βασίλεις, γέρως, μύτι), και να μην αναφέρεις το βασικό: Ότι από αυτόν ξεκίνησε η επιστημονική ετυμολόγηση και, συνεπώς, και ορθογράφηση της Νέας Ελληνικής. Η οποία μέχρι τότε θεωρούταν παρεφθαρμένη αιολοδωρική διάλεκτος.
Παραθέτει ο Χάρης ορισμένες γραφές του Χατζιδάκι φύρδην-μίγδην μαζί με άλλες "παλιές", όπως καλλήτερα, είνε, νηάτα κτλ. Μα τι σχέση έχουν τέτοιες εσφαλμένες (λόγω παρετυμολόγησης) ορθογραφήσεις με τον σχολαστικά επιστημονικό τρόπο του Χατζιδάκι- όταν μάλιστα αυτός ο ίδιος ήταν που τις διόρθωσε; (Μπορεί κανείς να διαβάσει τις σχετικές, εκτεταμένες αναλύσεις του στα Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά.) Άλλο το λάθος, άλλο η σχολαστικότητα. Δεν έκανε "λάθος" ο Χατζιδάκις όταν π.χ. έγραφε το αγαπάω με υπογεγραμμένη στο τελευταίο άλφα. Απλώς ήθελε να δείξει ορθογραφικά την προέλευσή του και να το ξεχωρίσει από το αρχαίο ασυναίρετο αγαπάω, με το οποίο οι νεοελληνικοί τύποι αγαπάω, αγαπάει είναι τελείως άσχετοι. Ούτε έκανε λάθος, όταν έγραφε την αιτιατική πληθυντικού του θηλυκού άρθρου ως τοις (αντί τις): Ο ίδιος είχε δείξει ότι η ονομαστική του πληθυντικού οι είχε παρθεί από το αρσενικό άρθρο και ότι, στη συνέχεια, η αιτιατική σχηματίστηκε αναλογικά με το οι της ονομαστικής (και με την επίδραση, πιθανότατα, της ενικής αιτιατικής την: όπως η-την στον ενικό, έτσι και οι-τοις στον πληθυντικό). Έγραφε τοις, επίσης, επειδή το τις ετυμολογικά υποδείκνυε φωνολογική προέλευση από το άσχετο, εν προκειμένω, τες. (Συγγνώμη για τα κουραστικά παραδείγματα, αλλά ήθελα να δείξω ότι ο άνθρωπος και γνώση είχε και μέθοδο. Άλλο θέμα ότι δεν έχει νόημα να ξαναθέτουμε σήμερα ορθογραφικά ζητήματα που έχουν λυθεί από τον χρόνο και τη χρήση.)
Από την άλλη, κάτι γραφές όπως βαπώρι, τημώνι, ψαίλνω, δεν ξέρω πού τις πέτυχε ο Χάρης και τις αποδίδει στον Χατζιδάκι. Στα βιβλία του που έχω διαθέσιμα, βρίσκω αυτές τις λέξεις όπως τις γράφουμε σήμερα. Ούτε τον τύπο βαρκάροιδες, που είναι και στον τίτλο του άρθρου, βρίσκω πουθενά. Βαρκάρις-βαρκάριδες πρότεινε ο Χατζιδάκις, κατά το καβαλλάρις (από το καβαλλάριος) και τα λοιπά λατινικά σε -άριος. Έχω, επίσης, την εντύπωση ότι ο Χάρης εκλαμβάνει εσφαλμένα κάποιες καθαρά γλωσσολογικής χρήσης γραφές του Χατζιδάκι (όπως π.χ. τα υφέν που έβαζε για να δείξει τη συνίζηση) ως ορθογραφικές του επιλογές.
Φυσικά, δεν αμφισβητώ ότι η απόλυτη στάση του Χατζιδάκι ως προς την εφαρμογή της ιστορικής ορθογραφίας, τον οδήγησε και σε υπερβολές, όπως Βασίλεις (από το Βασίλειος), πίστι (από το πίστις), γέρως (από το γέρων) κτλ. Αλλά όπως ο ίδιος έγραφε:
"Σκοπός μου δεν είναι κατά τας ερεύνας ταύτας να προσηλυτίσω τινάς υπέρ τούτου ή υπέρ εκείνου, ουδέ να φροντίσω να τύχωσι πρακτικής εφαρμογής και χρήσεως τα γινωσκόμενα, αλλά να ανεύρω την εν τη ιστορία αρχήν των λέξεων και τύπων και τον τρόπον καθ' ον προήλθον, εξετάζων δ' έπειτα τα φαινόμενα, συλλήβδην τε και καθ' έκαστα, να αναζητήσω τους γενικούς νόμους, τους διήκοντας δι' αυτών τας εν αυτοίς επικρατούσας ή αντιμαχομένας αρχάς, και κατά δύναμιν να υπαγάγω τα φαινόμενα υπό διαφόρους νόμους ίνα νοήσωμεν όντως αυτά επιστημονικώς."
Εγγραφή σε:
Σχόλια ανάρτησης (Atom)
15 σχόλια:
Αυτόχθων, ευχαριστώ για τις ευχές.
Στα Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά (1905), ο Χατζιδάκις γράφει ψέλνω και βαπόρι. Δεν ξέρω αν αυτές του οι ορθογραφήσεις είναι προγενέστερες ή μεταγενέστερες των άλλων. (Υποθέτω ότι τα ωμέγα στους τύπους βαπώρι και τιμώνι δηλώνουν το "ανοιχτό" ιταλικό ο. Αλλά το αι στο ψαίλνω δεν ξέρω από πού θα μπορούσε να προκύψει.)
Νίκο, ακριβώς όπως εσύ διάβασα κι εγώ το άρθρο του Γιάννη Χάρη, και γι' αυτό είπα ότι επί της ουσίας με βρίσκει σύμφωνο. Αλλά έκανε το λάθος, ο Χάρης, να αραδιάσει μαζί διάφορες παλιές ορθογραφήσεις, χωρίς να εξετάζει ποιες απ' αυτές ήταν εσφαλμένες και ποιες απλώς δυσεφάρμοστες. Και τον Χατζιδάκι τον αδικεί, υπογραμμίζοντας το έλασσον (κάποια, ενίοτε, υπερβολική σχολαστικότητα) και παραλείποντας το μείζον: Τη θεμελίωση, από μέρους του, της ετυμολόγησης -και της μελέτης, γενικότερα- της Νέας Ελληνικής πάνω σε στέρεες επιστημονικές βάσεις.
Καλή αρχή κι από εμένα. Εύχομαι να περάσεις καλά.
*
Διαβάζοντας, στην προηγούμενη καταχώρηση, ένα σχόλιο του Valentin, που παραπέμπει στο λεξικό Τριανταφυλλίδη, διαπίστωσα ότι μια σελίδα του ιστοτόπου του Αριστοτελείου, εκείνη που προηγείται της σελίδας στην οποία παραπέμπει ο Valentin, έχει χακευτεί από Τούρκους. Σου στέλνω και μια εικόνα της οθόνης του υπολογιστή μου, για να είμαστε σίγουροι. Πρόσεξε στο τετραγωνίδιο πλοήγησης, τη διεύθυνση. Η Διεθνής των ανοήτων. Πλάκα έχει.
*
Φαντάζεσαι τι θα γινόταν αν το παίρναν χαμπάρι οι δημοσιογράφοι.
Σκέφτομαι πως η γραφή "ψαίλνω" θα δικαιολογούνταν μόνο αν κάποιος πίστευε ότι η λέξη προήλθε από επένθεση:
"ψάλλω" από: ψάλjω
ψάλ-j-ω>ψαιλω>ψαίλ-ν-ω.
Πόσο πειστική μπορεί να είναι όμως μια τέτοια ετυμολόγηση; Δεν προϋποθέτει ότι θα έπρεπε τουλάχιστον να μαρτυρείται τύπος "ψαίλω"; (βέβαια, όλα αυτά που λέω μπορεί να είναι μπαρούφες κι ο Χατζιδάκις να επικαλείται άλλη ετυμολόγηση, μα εμένα μόνο αυτό μού'ρχεται στο νου).
Αγαπητέ Κουκουζέλη, σε ευχαριστώ για το καλωσόρισμα. Εχακεύθη, λοιπόν, υπό Τουρκαλάδων εθνικιστών ιστοσελίς του Αριστοτελείου; Ε, ας μην το παίρνουμε κατάκαρδα. Πάλι με χρόνια, με καιρούς, πάλι δικιά μας θα' ναι.
Τέττιξ, ούτε εμένα μου φαίνεται πιθανό να έκανε τέτοια ετυμολόγηση ο Χατζιδάκις, οπότε ας περιμένουμε τα πορίσματα της έρευνας του αυτόχθονος. (Αν δεν σου είναι κόπος, αυτόχθων, κοίτα και για το "βαρκάροιδες", που αναφέρει ο Γιάννης Χάρης. Κι αυτό απίθανο μου φαίνεται.)
Τελικά, βαρκάροιδες < βαρκάροι (ονομ. πληθ., προερχόμενη από το προγενέστερο βαρκάριοι) + -δες. Αλλά μάλλον ο Χατζιδάκις το διόρθωσε αργότερα σε βαρκάριδες, θεωρώντας πιθανότερο να σχηματίστηκε με βάση τον ενικό βαρκάρις.
Για το τελευταίο, μπορείτε να δείτε και το κεφάλαιο Περί του λj και περί επενθέσεως (Γλωσσολογικαί Έρευναι, τόμ. Β', σελ. 56)· είναι κάπως δύσκολο να το αποδώσω περιληπτικά εδώ.
Α, δηλαδή καλά το φαντάστηκα; Θα το αναζητήσω από βδομάδα.
βαρκαραίοι (κάτι μου θυμίζει αυτή η κατάληξη...)
To "κουλτουριαραίοι"; :-)
Σωστή τελικά η μαντεψιά σου, τέττιξ. Ευχαριστώ που το κοίταξες, αυτόχθων.
(Αν και πάλι, βέβαια, ίσως πρόκειται για προγενέστερη ορθογράφηση του Χατζιδάκι. Έχει σημασία και το έτος δημοσίευσης αυτών των μελετών.)
parabola>palabra>παλάβρα>παλάβρια ή παλαβριά>παλάβια ή παλαβιά, και από εκεί παλαβός.
Το τουρκικό palavra δεν το αναφέρει.
Δημοσίευση σχολίου